مقدمه:

در عصر انفجار اطلاعات، اندوختن معلومات و گسترش پاسخهاي معين و مشخص توجه به محصول و نتيجه ، كم رنگ بودن نگرش و مهارتها در تدريس ، نوعي ايستايي و غفلت از قافله شتابان كاروان تعليم و تربيت محسوب مي گردد. در اين مسير براي پويايي در عرصه علم در سطح جهان بايد دانش را معنا دار كرد. مهارتهاي مفهوم سازي توسط دانش آموزان را آموزش داد. مهارتهاي حل مسأله و تفكر نقاد، مهارتهاي اجتماعي و زندگي را تبليغ نموده و در حين آموزش بايد ارزشيابي سؤال محور، فرايندي و تحول آخرش را كه شوق به دانستن را به ارمغان مي آورد ترويج داد. با نگاهي اجمالي به تاريخچه نظام تعليم و تربيت تطبيقي در مي يابيم كه تحول آموزشي – مهارتي در بسياري از كشورها از نظام ارزشيابي آغاز و به ديگر مؤلفه ها سرايت كرده است.

از نكات حايز اهميت درامر ارزشيابي توجه به حيطه نگرش و عواطف فراگيران است كه بايد شيوه هاي كاربردي در سنجش و ارزشيابي دانش آموزان را در اين بعد فراهم نمود. از كاربردها و ابزارهاي مهم و اساسي ارزشيابي در راستاي خدمت به آموزش مي توان به موارد زير اشاره نمود:

1- پوشه كار2- تعيين تكليف هدفدار     3- تحقيق و پروژه

4- بازخورد         5- آزمونهاي عملكردي                6- چك ليست ارزشيابي

در اين مقاله بنا به اهميت موضوع و كابرد همه گير تكاليف هدفدار در كلاسهاي درس به اين مهم مي پردازيم:

 

تكليف:

تكليف شب يكي از ابزارهاي ارزشيابي مستمر در فرايند آموزشي است.

ارزشيابي مستمر يا سازنده بخشي از فرآيند آموزش تلقي مي شود به اين معنا كه ارزشيابي در جريان آموزش جاري است و معلم به طور مرتب با آن درگير است.

آن چه كه ارزشيابي را پويا و سازنده مي كند نحوه ي استفاده از نتايج آن است. (رستگار 1382)

معلم از تكليف شب فراگيران ، نحوه ي انجام آن و ميزان به كارگيري مهارت فراگيران از نقاط ضعف و قوت آنها اطلاع مي يابد و مي تواند رهنمودهاي لازم را براي آن كاستيها و تقويت نكات مثبت ارائه نمايد.

در فرآيند آموزش داوري ارزشي معلم زماني كامل مي شود كه قادر باشد تحليلي درست از روند پيشرفت فراگيران داشته باشد و او را در گامهاي بعدي ياري نمايد.

اطلاعات به دست آمده از فرايند تحليل و برسي خطاها ، دستمايه ارائه رهنمودهاي مفيد براي اصلاح و بهبود عملكرد دانش اموزان است. بنابراين رابطه نزديك بين بازخورد و تكليف شب مشخص مي گردد. طراحي و تهيه تكاليف مناسب به دانش آموز كمك مي كند تا خطاهايش كاهش يابد و موفقيتهايش در سفر يادگيري افزون شود . بر اين اساس مفهوم تكليف درسي گسترش مي يابد و ديگر نمي توان آن را در پرسش تكراري و بازنويسي متون خلاصه كرد. در واقع طراحي تكليف ، طراحي يك فرصت يادگيري براي دانش آموزاني است كه نياز ويژه آموزشي دارند و اين نياز با مطالعه عملكرد گذشته فرد و تحليل خطاها و موفقيتهايش شناخته مي شود. ( دكتر حسيني ، محمد 1384)

تعريف و مفهوم تكليف شب:

 

هريس كوپر يكي از پژوهشگران و دانشمنداني است كه درخصوص تكليف تحقيقاتي داشته است . وي تكليف را چنين تعريف مي كند: وظيفه اي است كه معلمان براي دانش آموزان تعيين مي كنند تا آنها را در ساعات خارج از مدرسه انجام دهند.

نتايج تحقيق اهداف و تكليف شب را در هفت مورد طبقه بندي نموده است.

1-    تمرين به منظور افزايش سرعت، تسلط ، تثبيت و مهارت است.

2-   شركت فعال فراگيران در فعاليتها

3- رشد تخصصي به منظور پرورش حس سواد پذيري ، امانت و صداقت.

4-   ايجاد روابط متقابل شاگرد با والدين

5-   به منظور تعيين خط مشي و مقررات

6-   ايجاد روابط عمومي بين والدين و فرزندان

7-   ايجاد اخطار و آگاهي در زمينه ي انتظارات معلم از دانش آموز در زمينه مسائل درسي (قورچيان1381) «انواع تكليف شب»

    انواع تكليف شب از نظر محتوا به صورت زير طبقه بندي شود.

 

1-     تكاليف تمريني:

 اين نوع تكاليف مهارتها و دانشهاي كسب شده را تقويت مي كند. اكثر تكاليف تمريني ، غير تخيلي ، غير خلاق و تكراري هستند . مؤثرترين نوع تكليف تكاليفي هستند كه در آنها از شاگرد خواسته شود آموخته هاي جديد را با روش شخصي به طور مستقيم به كار ببرند . مثلاً دانش آموزي كه انواع گياهان گلدار ، بدون گل ، دانه دار و بدون دانه را شناخته است به عنوان تكليف تعدادي از گياهان محيط اطراف خود را شناسايي كرده و در اين طبقه بندي قرار دهد.

2-    تكاليف آماده سازي:

 

 اين نوع تكاليف جهت آماده سازي شاگردان براي روزهاي بعد به كار مي رود و معمولاً به صورت مطالعه كتب درسي ، مطالعه خارج از كتاب درسي ، جمع آوري اطلاعات و مواد قبل از كنفرانس ارائه مي شود. هدف از ارائه اين نوع تكليف وارد كردن دانش آموزان به كسب زمينه8 مناسب اطلاعاتي جهت آماده شدن براي دروس و بحث روز بعد است. براي اين نوع تكيف ابتدا بايد رهنمودها و دستور العمل لازم را در مورد چگونگي و چرايي انجام وظايف كاملاً براي فراگيران روشن و مشخص نمود.

3-     تكاليف بسطي-امتدادي:

 

 اين نوع تكاليف شاگرد را به فراسوي كارها و فعاليتهاي كلاسي سوق مي دهد و موجبات يادگيري و ايده هاي فراگيران را در موقعيت هاي جديد فراهم مي كند. مثلاً درسي كه درباره ي بوعلي سينا است از فراگيران بخواهيم با مطالعه كتابها به مجلات و يا حتي مصاحبه با ديگران اطلاعات بيشتري درباره ي ابن سينا فراهم آورند. تكاليف بسطي امتدادي ممكن است چندين روز يا هفته به طول بينجامد . اين نوع تكليف بر توليد دانش تكرار و تكثير آن استوار است.

 

4-         تكاليف خلاقيتي : 

     وقتي دانش آموز مفاهيم و مهارتهاي كسب شده در كلاس درس را با هم تركيب كند و در يك راه يا راه هاي جديد و متفاوت به كار بندد اين نوع تكليف را خلاقيتي گويند . مثلاً ساختن مدل يك مزرعه با چوبهاي مستعمل بستني ، يا حل مسئله اي خاص قدرت خلاقيت ، ابتكار شخصي ، تخيل و خود راهبري را در شاگردان پرورش مي دهد. البته بايد يادآور شد كه اين چهار نوع تكليف هميشه به طور مجزا و منفك به شاگردان ارائه نمي شود گاهي ممكن است گرد براي حل يك مسئله از هر چهار نوع تكليف براي خلق و بسط ايده خود استفاده نمايد. به اين ترتيب با ايجاد تنوع در تكاليف مختلف مي توان موجبات تثبيت ، آماده سازي تداوم و خلق مفاهيم و مهارتهاي را در فرايند تعليم و تربيت فراهم ساخت.

«نمونه هايي از تكاليف از نظر محتوا»

تكاليف تمريني: سؤالات و تمرينات رياضي صفحه ..... را بنويسيد. ( حل كنيد)

تكاليف آماده سازي : درس جلسه آينده علوم درباره ي بازيافت و اهميت آن است . شما مي توانيد با افراد خانواده درباره مفهوم بازيافت و اينكه اگر بازيافت نبود چه اتفاقي مي افتاد بحث كنيد و نتيجه را به كلاس بياوريد.

تكاليف بسطي- امتدادي: كه بدست يك هفته فرصت داريد اطلاعاتي كه درباره ي كسر ها و چهار عمل اصلي آن آموخته را بنويسيد.

 

5-         تكاليف خلاقيتي :

 

به نظر شما اگر تعداد زاويه ها، نوع آنها و تعداد اضلاع يك متوازي الاضلاع تغيير كند چه شكلي درست مي شود دليل خود را بنويسيد.

 

 

 

منابع:

قورچيان ، نادر (1381) ، فرايند برنامه ريزي تكاليف درسي دانش آموزان . انتشارات : مؤسسه فرهنگي منادي تربيت

رستگار، طاهره (1382)، ارزشيابي در خدمت آموزش ، انتشارات مؤسسه فرهنگي منادي تربيت

حسني ، محمد (1384)، ارزشيابي توصيفي الگويي نو در ارزشيابي تحصيلي ، انتشارات مدرسه.

گروه آموزشي چند پايه استان اصفهان