جو سازمان در مديريت آموزشي
جو سازماني:
جويا اقليم سازماني Organizational climate اصطلاح وسيعي است كه به ادراك معلمان از محيط عمومي كار در مدرسه اطلاق شده و متاثر از سازمان رسمي ، غيررسمي، شخصيت افراد و رهبري سازماني است. بطور ساده تر، مجموعه اي از خصوصيات داخلي سازمان كه موجب تمايز مدارس از يكديگر شده و در رفتار اعضا‌ء آنها تاثير دارد، جوسازماني مدارس ناميده مي شود. به عبارت دقيق تر ، جو عبارت از كيفيت نسبتا پايدار محيط مدرسه است كه معلمان آن را تجربه كرده ، بر رفتار آنان تاثير گذاشته و مبتني بر ادراك جمعي رفتار در مدرسه مي باشد. در واقع جو يك مدرسه مي تواند تقريبا شخصيت در نظر گرفته شود، يعني نسبت جو به سازمان ، مثل شخصيت به فرداست.
از آنجايي كه جو مدرسه تاثير عمده اي در رفتار سازماني دارد و از آنجايي كه مديران مي توانند تاثير مهم و مثبتي در توسعه شخصيت مدارس داشته باشند، توضيح و تحليل جو مدرسه حائز اهميت است. جو را مي توان از جهات متعددي تصور كرد، ولي با توجه به محدوديت مقاله فقط دو ديدگاه كه هر كدام از اين ديدگاه ها مجموعه اي از سرمايه ي ذهني ارزشمند و ابزار اندازه گيري براي تجزيه و تحليل، درك، طرح و تغيير محيط كار مدارس را به مديران دست اندركار ارايه مي دهند.
هالپين و گرافت، شش دسته طرح اساسي را تشخيص دادند كه عبارت از شش جو اساسي مدارس بود و تقريبا در طول يك پيوستار از باز تا بسته مرتب شده اند:
-
باز Open
-
خودمختار Autonomoks
-
كنترل شده Controlled
-
آشنا Familier
-
پدرانه Paternal
-
بسته Closed
جو باز:
شكل مشخص جو باز، عبارت از : اعتماد، روحيه زياد و تظاهر به اشتغال كم اين تركيب جوي را پيشنهاد مي كند كه در آن، هم مدير هم معلمان رفتار صحيحي دارند بطوركلي رفتار مدير و هيئت آموزش صادقانه است.
جو بسته :
در معني، آنتي تز جو باز است. اعتماد و نشاط كم و تظاهر به اشتغال زياد مي باشد. مدير و معلمان خود را مشغول نشان مي دهند يعني مدير بر مسايل بي اهميت ، رهوار و غير ضروري (مانع) تاكيد داشته و معلمان با همين تاكيد مدير، كمترين همكاري را داشته و رضايت كمتري را نشان مي دهند.
وقتي كه بي صداقتي بر جو مدرسه حاكم است، رفتار مدير و معلمان از حداقل خلوص برخوردار خواهد شد.
در مورد سودمندي شش جو جداگانه كه به وسيله هالپين و كرافت ، مشخص شده اند مباحث زيادي بر خاسته است. گرچه پيوستار جو مفيد است ولي نبايد تقسيم پوستار به جوهاي جداگانه را توصيه كرد. يك راه براي تعيين كردن باز يا بسته بودن مجموعه اي از جوهاي مدارس، عبارت است از استفاه از شاخص باز بودن جو كه ذيلا آورده مي شود.
امتياز تظاهر به اشتغال ـ امتياز روحيه + امتياز اعتماد = باز بودن
اين اندازه گيري بطور واضح رفتار مديريت نزديك و رفتار اتوكرات را بيرون مي كشد. بنابراين جو سازماني يا واحد آموزشي بايد از كيفيت رسيدن به هدف حمايت كند و سعي در رسيدن به آن داشته باشد.
رفتار مدير :
سه نوع رفتار در جو سازماني بر مدير حاكم است .
1ـ رفتار حمايتي: توجه اساسي به معلمان را منعكس مي كند. مدير از پيشنهادهاي معلمان استقبال كرده و به آنها گوش مي دهد. از معلمان مرتبا صادقانه قدرداني شده و انتقاد نيز به طور سازنده برگزار شود. مديران حمايتي به شايستگي حرفه اي هيئت آموزشي احترام قايل شده علاقه شخصي و حرفه اي به آنان دادند.
2ـ رفتار دستوري: عبارت است از سرپرستي خشك و نزديك مي باشد. مديران حتي جزئيات فعاليت هاي مديريت و معلمان را به طور مداوم از نزديك كنترل مي كنند. يعني مدير هر چيزي را كه انجام مي دهند كنترل مي كند. در اصل مدير با دستي آهنين حكومت مي كند.
3ـ رفتار «تحديدي» به جاي تسهيل كردن كار معلم ، در مقابل آن مانع ايجاد مي كند مدير كاغذبازي، شرايط كميته اي، وظايف راهوار و ديگر درخواستهايي كه در مسئوليت هاي معلمان مداخله مي كند به آنان تحميل مي كند. در اين نوع رفتار مدير داراي وظايف كميته اي براي معلمان بيش از اندازه اي هستند در مقابل اين رفتارها، معلمان نيز رفتارهايي به شرح زير در جوهاي مختلف سازماني از خود بروز مي دهند.
1ـ رفتار «همكارانه» از عمل و عكس العمل باز و حرفه اي بين معلمان حمايت مي كند. معلمان به مدرسه خود افتخار كرده، از كار كردن با همكاران خود لذت مي برند همدردي كننده و پذيرنده بوده و به احترام متقابل دو جانبه به شايستگي حرفه اي همكاران خود قايل هستند.
ـ معلمان به يكديگر كمك كرده وپشتيبان هم هستند.
ـ معلمان به شايستگي حرفه اي همكاران خود احترام مي گذارند.
ـ معلمان كار خود را با شدت و حدت و مسرت به انجام مي رسانند.
2ـ رفتار «صميمي» منعكس كننده يك شبكه قوي و بهم پيوسته حمايت اجتماعي ما بين هيئت آموزشي است. معلمان همديگر را خوب شناخته، دوستان شخصي يكديگر بوده بطور مرتب با هم ارتباط اجتماعي داشه و از همديگر قويا حمايت مي كنند.
ـ معلمان با يكديگر ارتباط اجتماعي دارند.
ـ معلمان با اعضا‌ء هيئت آموزشي ديگر در مدرسه خود دوستان نزديكي هستند.
ـ معلمان براي يكديگر مهماني مي دهند.
3ـ رفتار «تظاهر به اشتغال» معنادار نبودن و توجه نكردن به فعاليت هاي حرفه اي را منعكس مي كند. معلمان فقط با كارهاي گروهي يا با ايجاد گروههاي غيرسودمند وقت كشي كرده و داراي اهداف و تمايلات مشترك نيستند.
رفتار آنان نسبت به همكاران خود و سازمان خود غالبا منفي و انتقادانگيز است. مثلا در جلسات آموزشي صحبت معلمان بي ربط است و سعي در ايجاد مخالفت با ديگران دارند.
در پايان تحليل عوامل فوق به صورت آشكار كه مفهوم سازي و اندازه گيري جو، متكي بر دو عامل مهم است. كه «رفتار تظاهر به اشتغال صميمي» و «همكارانه» معلم، عامل اول را تشكيل داده و رفتار «تحديدي» و «دستوري» و «حمايتي» مديرعامل دوم را تعيين مي كند. به طور اخص عامل اول به وسيله عمل و عكس العمل معني دارد و اتخاذ كننده معلمان (تظاهر به اشتغال كم) مشخص مي شود؛ (روابط همكاري زياد). به طور علي اين عامل به باز بودن و قابليت انعطاف كاركردي در روابط معلم دلالت دارد.
تهيه كننده: عبداله داودي
كارشناس ارشد مديريت آموزشي
منبع: مديريت آموزشي وين ك.هوي ويسبل
ترجمه : پرفسور دكتر محمد سيدعباس زاده
علی جباری دکتری مدیریت آموزشی