برنامه ریزی:
طرح تدابیری که به مناسب ترین صورت، از منابع موجود (یا ممکن الوجود) به جهت نیل به هدف های مطلوب استفاده کند.

مبانی برنامه ریزی:
برنامه ریزی آموزشی با سه اقدام اساسی معنا می یابد:
1.انتخاب هدف
2.تعیین روش
3.طراحی ارزشیابی
 
-برنامه ریز برای طی هر یک از این مراحل نیازمند (گزینش و انتخاب) است، زیرا همواره با موارد متعددی مواجه است.
-انتخاب نیز نیازمند ملاک و معیار است.
-شناخت ها، آگاهیها و تجارب بشر در طی حیاتش منابعی هستند که این معیارها و ملاک ها را در اختیار برنامه ریز قرار می دهد.
این نوع دانش ها که تصمیم های برنامه ریز آموزشی را تحت تأثیر قرار می دهد مبانی برنامه ریزی آموزشی نامند.
 
انواع مبانی برنامه ریزی آموزشی:
 
۱.مبانی روان شناختی
۲.مبانی جامعه شناختی
۳.مبانی دانشی
۴.مبانی فلسفی
۵.مبانی دینی
 
مبانی روان شناختی:
- روان شناسی یکی از حوزه های معرفت بشری است که به شناخت فرد (تربیت کننده و تربیت شونده) می پردازد.
- مبنای تصمیم گیری درمورد فرد در فرایندهای تربیتی همین شناخت هاست.
- مباحث زیر برای برنامه ریزان آموزشی اهمیت فراوان دارد:
1.آمادگی:
احراز شرایط و توانایی هایی که برای ورود به فرایند تربیتی نیاز است. 
2.انگیزش:
 فرایندی که در برانگیختن، جهت دادن و پایداری عمل، دخیل است. (1-جبری2-اختیاری )
3.یادگیری:
 تغییرات نسبتا پایدار در رفتار(منشإ یادگیری:1-محیط درونی 2-محیط بیرونی)
4.حافظه(یادداری):
5.انتقال یادگیری: کاربرد یادگیری در آینده
 
مبانی فلسفی: 
- تلاش عقلایی بشر برای پاسخگویی به پرسش هایی درباره منشأ جهان و انسان، امکان و چگونگی دانستن، درست و زیبایی در حیات آدمی.
- متافیزیک: منشأ جهان و انسان
- معرفت شناسی: امکان و چگونگی دانستن
- ارزش شناسی:درست و زیبایی در حیات آدمی.
 

موضوعات فلسفه 

عناصر برنامه

متافیزیک

هدف

معرفت شناسی

روش

ارزش شناسی

ارزش یابی

  
ارکان برنامه ریزی: 
برنامه شامل سه رکن است:
1.هدف
2.وسایل و منابع
3.تدابیر و راهبردها
 
تصمیم گیری: 
برنامه ریزی نوعی تصمیم گیری است؛
تصمیم گیری درباره مقصد و وسیله؛ اینکه چه می خواهیم و چگونه می توانیم آن را بدست آوریم.
 
در تصمیم گیری های برنامه ریزی آموزشی سه مفهوم مستتر است:
-مفهوم انتخاب
-مفهوم ریسک یا خطر
-مفهوم محدودیت 
                                       
-مفهوم انتخاب(لزوم توجه به):
 1-نیازها و هدف های مورد تقاضا
 2-راه های رسیدن به هدف                    
 3-امکانات موجود  
-مفهوم ریسک یا خطر(توجه به مزایا و معایب هر یک از راههای موجود)
-مفهوم محدودیت منابع در مقابل نامحدودیت خواسته ها(تعیین اولویت ها از طریق برنامه ریزی)
  
حوزه ی امکانات:
 
 
راهبرد یا استراتژی: 
- راهبرد یا خط مشی، مجموعه تدابیری است که با استفاده از پاره ای منابع،و برکنار ساختن موانع؛ ما را به تعدادی از هدف ها و خواسته ها می رساند.
- یعنی راهبرد از اهداف،منابع و موانع جدا نیست.
 
سطوح هدف های آموزش و پرورش: 
ازدیدگاه کرات ول و پین ،از نظر برنامه ریزی مواد درسی و سنجش و ارزشیابی آموزشی:
1.سطح ملی: اهداف جنبه ی مقصود نهایی را دارند و به صورت کلی بیان می شوند.
2.سطح دوره های رسمی آموزشی: ملموس تر و مشخص تر، مانند اهداف دوره های ابتدایی، دبیرستان و ...
3.سطح درسی: بسیار دقیق مشخص شده تا بتوان میزان پیشرفت و نتیجه آموزش را دقیقا ارزشیابی کرد.
 
اهداف آموزش و پرورش از دیدگاه کشورهای آسیایی(1974):
 
1.آرمان های آموزش و پرورش: اهداف غایی و نهایی کل سیستم آموزش و پرورش که بصورت عبارات کلی بیان می شوند.
2.مقاصد آموزش و پرورش: هدف های خرده سیستم های آموزش و پرورش
3.هدف های آموزش و پرورش: همان اهداف درسی بوده، و معرف تغییرات مورد انتظار ما در رفتار فراگیر است.
 
سایر ابعاد و دیدگاه های موثر در تعیین سطوح اهداف آموزش و پرورش: 
-بعد سیاست ملی
-بعد زمان
-بعد اختیار
 
اهداف آموزش و پرورش از نظر برنامه ریزی: 
-آرمان های جهانی آموزش و پرورش
-آرمان های ملی آموزش و پرورش
-رسالت و مأموریت سیستم آموزش و پرورش
-وظایف پاره سیستم های آموزش و پرورش
-مقاصد اجرایی آموزش و پرورش
-اهداف درسی
بنابر این رده بندی؛ مفهوم هدف آموزش و پرورش، مفهومی ارگانیک است که هم به یک به یک و هم به مجموع انواع مقاصد فوق و اجزای آنها می توان اطلاق کرد.
  
منابع و موانع آموزش و پرورش: 
مقررات و محدودیت های درون زا مشتمل بر:
-طبیعت فراگیری انسان
-دانش و تکنولوژی آموزش و پرورش(منابع مادی)
-ساخت و نظام آموزش و پرورش
 
مقررات و محدودیت های برون زا مشتمل بر:
-فلسفه مسلط اجتماعی
-سطح تولید و سرمایه گذاری
-سطح رفاه و عدالت اجتماعی
-محیط آموزشی و پرورشی اجتماع
-عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بین المللی
 
مقدورات و محدودیت های مختلف درون زا و برون زا مشتمل بر:
-توزیع آموزش و پرورش
-ضریب کوشش آموزش و پرورش
-منابع انسانی آموزش و پرورش
  
تعیین راهبردها و اولویت ها:  
  فور و همکارانش برای شکل دادن به آموزش و پرورش مراحل زیر را عنوان داشته اند:
-سیاست گزاری
   متضمن تعیین رسالت، وظایف و خط مشی آموزشی کشور
-تعیین راهبرد(استراتژی)
   رابط بین سیاست گزاری و برنامه ریزی (از یک طرف رسالت و اهداف آموزش و پرورش به صورت هدف های مشخص تر،یعنی فعالیت ها مشخص می شوند؛ روشن شدن منابعی که در ممکن است در اختیار قرار گیرد و ملاک ها و ضوابط تصمیم گیری و دامنه امکانات تعیین می شود. از سوی دیگر روش برنامه ریزی تعیین می شود.)
-برنامه ریزی
 
مراحل برنامه ریزی آموزش و پرورش از دیدگاه سیروس منظور: 
-مرحله تدوین فعالیت ها(تعیین وتعریف اهداف آموزش وپرورش)
-مرحله تعیین استراتژی(مستلزم شناخت مشکلات و امکانات، تعیین اولویت ها، و ایجاد تعادل بین نظام آموزشی و نیازمندی ها و امکانات ملی و...)
-مرحله تدوین برنامه(جنبه ی فنی برنامه ریزی که در آن اهداف بصورت برنامه های مشخص و دقیق عرضه شده و ماهیت کمی به خود می گیرند)
آن چه در سازمان های برنامه ریزی آموزش و پرورش انجام می گیرد در حقیقت تدوین برنامه است نه برنامه ریزی
-مرحله اجرا
-مرحله ارزشیابی و پژوهش
 راهبردهای آموزش و پرورش شامل فعالیت هایی از قبیل: 
-شناخت تنگناها
-شناخت امکانات و نیازها
-تعیین ضوابط و ملاک های لازم برای تصمیم گیری و برقراری اولویت ها
-تعیین تمرکز، عدم تمرکز و زمینه تشریک مساعی گروه های مختلف در فعالیت های برنامه ریزی  
-ایجاد تعادل و هماهنگی برونی بین نظام آموزشی و نیازها و امکانات ملی  و بازار کار و بررسی تأثیر تحولات و تغییرات یکی در دیگری
-ایجاد تعادل و هماهنگی درونی بین سطوح برنامه ریزی و فعالیت های مختلف آموزش و پرورش و بررسی تحولاتی که انتخاب هر یک از شقوق هدف ها و اولویت ها در سایر قسمت ها و فعالیت های آموزش و پرورش ایجاد می کند.
-بررسی عواقب شقوق مختلف توزیع آموزش و پرورش، و مقایسه ی مزایا و معایب آنها و ایجاد تعادل لازم بین نیاز بخش های مختلف بر اساس این برنامه ریزی.
 
روش تعیین هدف: 
-روش حدسی
-روش توافقی
-روش اکتشافی
-روش تحلیلی
-روش تلفیقی
 

منبع

روش

درونی

حدسی

بیرونی

توافقی- اکتشافی

درونی و بیرونی

تحلیلی- روش تلفیقی

  
منابع مطالعاتی بیشتر: 
-مبانی برنامه ریزی آموزشی؛دکتر یحیی فیوضات؛نشر ویرایش
-مبانی برنامه ریزی آموزش متوسطه؛ انتشارات آستان قدس رضوی
-هدف های رفتاری؛نرمان ای گرونلند؛ ترجمه: امان اله صفوی؛انتشارات رشد
تهیه کننه: سمیه بهمئی