روش تحقيق
موضوع : روش تحقيق
گرد اورنده : اكبر جديدي
مقدمه :
يكي از روشهاي ارتباطي موثر در هر سازماني، به ويژه سازمان‌هاي بهداشتي درماني، گزارش‌نويسي است. هر مديريتي در هر سطحي كه قرار دارد، براي آن كه بتواند از جريان امور حيطه مسئوليت خويش آگاهي يابد و واكنش‌هاي منطقي نشان دهد بايد گزارش‌هايي را دريافت كند.
در اين گزارش‌ها نتايج بررسي‌ها، تحقيق‌ها، بازرسي‌ها، ميزان پيشرفت اجراي برنامه‌ها و طرح‌ها، ثمره فعاليت‌ها و پي‌آمدها و بازتاب‌هاي آنها، اپيدمي‌ها، رويدادها و هر واقعه يا پديده مهم و حساسي كه در محدوده سازمان و حريم و محيط آن روي دهد منعكس مي‌گردد.
گزارش، حلقه ارتباطي كارشناسان – مجريان و مديران است. در عين حال، مجموعه گزارش‌ها سابقه‌اي مستند، پديد مي‌آورد كه مي‌تواند راهنما و راهگشاي زندگي آينده سازمان و حتي نهادهاي مشابه آن باشد. گزارش تا حد زيادي بازتاب كيفيت كاري است كه از آن خبر مي‌دهد و مي‌تواند نشانگر شخصيت فردي باشد كه آن را نگارش و تنظيم نموده است. در حين تهيه گزارش كاستي‌هاي كار نيز هويدا مي‌شود، براي مثال معلوم مي‌شود اطلاع و داده مهمي كه بايد در آن درج گردد هنوز به دست نيامده است. گزارش‌نويسي روش خوبي براي مستندسازي فعاليت‌ها و رويدادها است. يكي از موارد كاربرد گزارش نويسي گزارش نهايي تحقيق است.
گزارش تحقيق :
گزارش تحقيق خلاصه‌اي مكتوب (يا شفاهي) از تحقيق است كه بايد هرچه سريعتر تهيه و توزيع شود. طرح تحقيقاتي زماني كامل محسوب مي‌شود كه گزارش نهايي آن نوشته شده باشد. بسياري از تحقيقات هرگز به اطلاع سايرين نرسيده است زيرا محققين نتوانسته‌اند نتايج آنها را به صورت نوشته منتشر كنند. حتي اگر قرار باشد نتيجه يك طرح به صورت شفاهي ارائه گردد، لازم است به غير از آن، گزارش‌نهايي (جامع) تحقيق به صورت كامل نوشته شود.
ارائه گزارش نهايي تحقيق در كشور ما «پاشنه آشيل» تحقيقات علمي است، پژوهشهاي بسياري در كشور ما انجام مي‌شود اما بسياري از آنها در مرحله ارائه گزارش دچار مشكل مي‌شوند، لذا نتيجه پژوهش به اطلاع ساير محققين و دانشمندان نمي‌رسد و يا اگر هم گزارش نهايي ارائه مي‌گردد به سبب عدم اطلاع يا بي‌توجهي نگارنده ارزش كار انجام شده تا حد زيادي تنزل مي‌نمايد. به عبارت ديگر آنچه كه ارايه مي‌شود كمتر از كار خوبي است كه انجام شده است. هيچكس نمي‌تواند ادعا كند كه همه پژوهشهاي انجام شده در كشور ما از نظر روش كار در مراحل مختلف كاملاً صحيح و بي‌نقص بوده‌اند اما نكته اينجاست كه تعداد قابل توجهي از پژوهشهاي علمي و صحيح در مرحله ارايه گزارش به نوعي ناتمام مي‌ماند (عدم ارايه گزارش يا گزارش نامطلوب).
نوشتن كار ساده‌اي نيست، اين كار هم وقت‌گير است و هم حوصله و صبر مي‌خواهد و هم تمرين و كار زياد مي‌طلبد. گزارش نوشتاري خوب بايد واضح، جالب، علمي، دقيق، صحيح و كامل باشد سه مرحله نوشتن شامل پيش نويس كردن، نوشتن و پاك نويس‌كردن مي‌باشد.
در مرحله پيش‌نويس شما نظرات خود را به شكل اوليه طرح كلي و نكات عمده پياده مي‌كنيد. در طول مرحله نوشتن شما آهنگ يا روند و سبك نوشته را توسعه مي‌دهيد و طرح پيش‌نويس اوليه را مي‌سازيد و نهايتاً پاك نويس كردن يا دوباره نويسي را انجام مي‌دهيد. در ضمن دوباره نويسي به ويرايش نوشته پرداخته و نظرات خود را به نحوي كامل مي‌كنيد كه كاملاً واضح و سازمان‌بندي شوند. با آنكه دوباره نويسي كاري سخت و خسته كننده است ولي تقريباً هميشه لازم است ، بهتر است پس از تهيه پيش‌نويس اوليه آنرا چند روز كنار بگذاريد و دوباره به آن مراجعه كنيد. گزارش نهايي در اصل به موسسه‌اي كه بودجه پژوهش را تأمين كرده بايد ارايه گردد. بسياري از مواقع ضرورت دارد به مسئولين محلي يا كشوري كه تمهيدات لازم براي پژوهش را فراهم نموده‌اند نيز گزارش جداگانه‌اي داده شود. بدين ترتيب مسئولين اجرايي اين امكان را خواهند يافت كه از نتايج پژوهش استفاده‌هاي عملي نمايند.
فراموش نكنيم كه مسئولين اجرايي احتمالاً در زمينه‌هايي غير از موضوع پژوهش تخصص دارند، پس لازم است گزارش ارسالي براي آنان عاري از واژه‌هاي فني و تخصصي بوده، كاملاً قابل فهم و روشن باشد تا در عين جذابيت در زمينه‌هاي اجرايي مفيد واقع شود. ارسال يك گزارش خوب براي مسئولين اجرايي مي‌تواند حمايت آنانرا براي همكاري در پژوهشهاي آينده جلب كند. همچنين براي برنامه‌ريزان و تصميم‌گيرندگان بهداشتي بايد هرچه زودتر پس از مشخص شدن نتايج نهايي پژوهش، گزارش مختصر شده‌اي ارسال گردد.
تمام قسمتهاي يك گزارش نهايي را ميتوان در سه بخش عمده خلاصه نمود :
1 – بخش مقدماتي (پيش نوشته)
2 – بخش اصلي (نوشته)
3 – بخش ضمايم (پي‌نوشته)
1 – بخش مقدماتي : اين بخش شامل تمام قسمتهايي است كه قبل از بخش اصلي قرار مي‌گيرد و شامل اين موارد است:
صفحه عنوان : كه بر روي آن عنوان گزارش، نام مجري (نويسنده)، موسسه حمايت‌كننده (متبوع) و تاريخ انتشار ثبت مي‌گردد. نويسنده مي‌تواند نظرات افراد علمي يا سياسي برجسته را كه به معناي تاييد محتويات گزارش و افزودن بر اهميت علمي آن است در اين بخش قرار دهد. شايسته است كه قبل از صفحه عنوان و بلافاصله بعد از جلد صفحه‌اي كه نام خدا در آن نقش بسته قرار گيرد. نويسنده در صورت تمايل مي‌تواند سوابق علمي و پژوهشهاي خود را در اين قسمت جا دهد.
مقدمه نگارنده يا پيشگفتار : منظور از اين مقدمه، مقدمه اصلي گزارش نهايي نيست. در اينجا نويسنده مجاز است مشكلاتي را كه براي اين پژوهش متحمل شده يا انگيزه‌ها، تشويق‌ها و يا مسايل جانبي و حتي نكته‌هاي ادبي پيرامون موضوع مورد بحث را مطرح كند، مثلاً پزشكي كه در مورد عوامل موثر بر افسردگي گزارشي تحقيقي آماده نموده است، او مايل است رنجهاي بيماران افسرده را كه انگيزه پژوهش بوده، با كلماتي اديبانه بيان كند.
سپاسگزاري : در اين قسمت نويسنده از افراد، سازمانها و تمام كساني كه به نوعي او را در انجام پژوهش و تدوين گزارش نهايي كمك نموده‌اند سپاسگزاري و تقدير مي‌كند.
فهرست مندرجات : نويسنده بايد تمام عناوين و سرفصلهاي به كار رفته را به همان ترتيب موجود در متن رديف نمايد. اگر نويسنده مايل باشد علاوه بر عناوين اصلي، عناوين فرعي را نيز در فهرست قرار دهد (فهرست تفصيلي مطالب و مندرجات) بهتر است آنرا در قسمت پي‌نوشته‌ها جا دهد. در هر دو صورت عنوان در سمت راست و شماره صفحه‌اي كه عنوان در آن قرار دارد در سمت چپ قرار مي‌گيرد
فهرست نمودارها، تصاوير و جداول : اگر تعداد نمودارها، تصاوير يا جداول بيش از دو يا سه عدد باشد براي آنها فهرست تهيه مي‌شود و در اين فهرست كه در سمت چپ است ابتدا شماره و سپس عنوان مربوط به نمودار، تصوير و يا جدول ذكر مي‌گردد و در سمت چپ شماره صفحه‌اي كه مربوط به آن است قرار مي‌گيرد.
خلاصه گزارش : گروهي از مولفين معتقدند كه چكيده تحقيق[1] يا خلاصه تحقيق[2] بايد در متن گزارش و بلافاصله قبل از مقدمه ذكر شود اما گروهي ديگر خلاصه را در قسمت پيش نوشته يا بخش مقدماتي گزارش مي‌آورند.
شايان ذكر است كه هر چند در زبان فارسي چكيده و خلاصه تقريباً مترادف هستند امّا چكيده تحقيق با خلاصه متفاوت است. نويسنده بر حسب درخواست موسسه تامين كننده پژوهش و در غير آن صورت بر حسب سليقه شخصي چكيده يا خلاصه را ارايه مي‌نمايد. در خلاصه پس از ذكر اهداف و اشاره‌اي كوتاه به ضرورت تحقيق، نوع مقاله و روش آن گفته مي‌شود. پس از آن جمعيت مورد مطالعه معرفي مي‌شود و سپس نتايج پژوهش و استباط از آن ذكر مي‌گردد. چكيده كوتاهتر از خلاصه بوده و حداكثر بين 150 تا 250 كلمه مي‌باشد. در چكيده به اختصار نوع مطالعه و جهت مورد نظر و نتايج ذكر مي‌شود.
كليد واژه‌ها : كه اكثراً از سرموضوعهاي پزشكي[3] تعيين مي‌شوند در اوّل يا آخر بخش خلاصه (يا چكيده) ذكر مي‌شوند. ذكر اين نكته ضروري است كه محقق بايد شديداً از ابداع كليد واژه‌هاي شخصي و سليقه‌اي احتراز كند.
تذكر مهم اينكه براي شماره‌گذاري صفحات مربوط به بخش مقدماتي بايد از حروف الفباء و يا از شماره‌هاي رومي) … (I.II.استفاده نمود. در اين حالت صفحه عنوان شماره نمي‌گيرد ولي در شماره‌گذاري لحاظ مي‌گردد يعني صفحه عنوان با ”ب“ (يا شماره II) مشخص مي‌گردد.
2 – بخش اصلي : ساختار اين بخش تقريباً شبيه مقاله تحقيقي بوده و به صورت زير بيان مي‌شود :
مقدمه :
مقدمه بايد كوتاه و جالب باشد و به خواننده بگويد چرا اقدام به انجام تحقيق نموده‌ايد. اولين جمله بايد تقريباً آنچه را مي‌خواهيد بگوييد در برداشته باشد، چون خواننده ممكن است از جمله اول فراتر نرود.
كار اصلي مقدمه آن است كه علت انجام مطالعه را بيان كند. در اين صورت اگر هدفتان از انجام تحقيق پاسخگويي به سوالي جالب بوده باشد، مشكل زيادي نخواهيد داشت. ولي اگر مقصود اصلي شما اضافه‌كردن مقاله‌اي به سوابق كاري است، در جلب مخاطبين موفقيت كمي خواهيد داشت.
روند منطقي مقدمه به شرح زير است :
- توصيفي از موضوع مورد مطالعه، در اين قسمت شرحي از سوابق و پيشينه پژوهش بنگاريد. بهتر است بيان روشني از مساله با ذكر پرسشهاي معيني كه بايد به آنها پاسخ داده شود يا فرضيه‌هايي كه بايد مورد آزمايش قرار گيرد مطرح شود. بي‌مناسبت نيست كه ملاحظاتي درباره اهميت مسأله و سوابق تاريخي آن نيز در اينجا ذكر شود. هدفهاي خاص مطالعه شرح داده مي‌شود ، تمامي پيش‌فرض‌ها، محدوديت‌ها و حدود مطالب مورد مطالعه مشخص مي‌گردد. همه اصطلاحات مهم به روشني تعريف مي‌گردد، بگونه‌اي كه خواننده بتواند مفاهيمي را كه زمينه‌ساز پروراندن تحقيق بوده است، بفهمد. بطور كلي اين بخش شامل بيان مسئله، اهميت و ضرورت انجام تحقيق، اهداف و فرضيات، پيش‌فرضهاي اصلي تحقيق، محدوديت‌هاي مطالعه، تعريف واژه‌ها و اصطلاحات مهم مي‌باشد.
در مقدمه از آوردن موارد زير اجتناب مي‌ورزيم :
- بيان اطلاعات گسترده، غيراختصاصي و غير مرتبط با پژوهش
- ارائه مطالب در حد كتابهاي درسي
- ارائه جداول و تصاوير
- طولاني كردن مطلب و نوشتن جملات بلند
- اعزاق و بزرگ جلوه كردن تحقيق
مروري بر مطالعات قبلي :
در اين بخش خلاصه‌اي از تحقيقات قبلي و نوشته‌هاي مهم پژوهشگران و متخصصان، زمينه‌اي كه تحقيق در آن صورت مي‌گيرد، به اجمال ذكر مي‌شود. اين بخش از گزارش تحقيق، زمينه را براي پروراندن مطالعه حاضر فراهم مي‌كند و خواننده را با يافته‌هائي كه تا آن تاريخ بدست آمده است آشنا مي‌سازد. چون يك تحقيق خوب بر تمامي يافته‌هايي كه درباره يك مسئله بدست آمده است مبتني است، بنابراين اين بخش از گزارش نشانگر دانش پژوهشگر در آن رشته است. براي نشان دادن زمينه‌هاي مورد توافق و عدم توافق درباره يافته‌ها و يا شكاف ميان دانش موجود، لازم است در اين موارد مطالبي به طور مختصر نوشته شود.
مواد و روش‌ها :
در اين بخش طرح يا نقشه تحقيق به تفصيل توضيح داده مي‌شود. حجم نمونه‌ها و روشهاي نمونه‌گيري، متغيرها و كنترلهايي كه اعمال شده است، منابع و روشهاي جمع‌آوري داده‌ها اعتبار ابزارهايي كه انتخاب و يا ساخته شده‌اند و روشهاي آماري كه در تجزيه و تحليل مورد استفاده قرار گرفته‌اند بايد بدقت توصيف شوند.
لازم است در اين بخش محقق به توضيح و توجيه روش انتخابي خود با در نظر گرفتن اهداف و موضوع تحقيق مورد نظر بپردازد.
يافته‌ها :
اين بخش، قلب گزارش تحقيق است. داده‌هاي تحقيق از راه بحثهاي نوشتاري و با استفاده از جداول و نمودارها با ديد انتقادي تحليل و گزارش مي‌شوند. براي نشان دادن روابط مهم ميان داده‌ها از جداول و نمودارها استفاده مي‌شود. جداول و نمودارهاي خوب به گونه‌اي ساخته و نامگذاري مي‌شوند كه محتواي آنها به خودي خود و به روشني قابل فهم باشد. بحثهاي گفتاري را ميتوان براي نشان دادن تعميم‌ها و تعبيرهاي مهم، اما نه براي تصريح يا بازگوئي اطلاعاتي كه ارائه مي‌دهند، بكار برد.
جداول و ارقام خوب آنهائي هستند كه نسبتاً ساده بوده و يك يا دو رابطه مهم را نشان مي‌دهند. اگر جداول پيچيده‌تري تهيه شود، آنها را بايد در بخش پيوستها جاي داد.
بحث و نتيجه‌گيري :
در نخستين بند اين بخش بايد به اختصار نتيجه‌ي اصلي، يا پاسخ به پرسش اصلي پژوهش بيان شود و يك مقايسه انتقادي با يافته‌هاي پژوهشهاي مشابه انجام گيرد. نخست بايد يافته‌هايي كه در تاييد نتيجه مطالعه است بيان شوند و اگر در رد آن نيز شواهدي وجود دارد عنوان شود. وجوه تشابه و افتراق روش كار و طراحي پژوهش، مطالعات بايد با يكديگر مقايسه شود. محور اصلي سخن در اين بخش بايد اثر و اهميت يافته‌ها، محدوديت‌هاي آن و چگونگي ارتباط آن با مشاهده‌هاي مشابه و مستند باشد. نتيجه‌گيري بايد به اهداف مطالعه ارتباط داده شود.
اما از اظهار نظر در زمينه‌هايي كه داده‌اي وجود ندارد يا داده‌ها براي نتيجه‌گيري كافي نيست خودداري شود. بطور كلي در نوشتن بحث بايد يافته‌هاي اصلي را خلاصه كنيد، مشكلات احتمالي روش استفاده شده را مطرح كنيد، نتايج خود را با كارهاي قبلي مقايسه كنيد، در مورد مفاهيم باليني و علمي يافته‌هاي خود بحث كنيد، پيشنهادات خود را براي تحقيقات بعدي ارائه نمائيد. استنتاج خود را به طور خلاصه ارائه دهيد. در بحث بايد از انجام كارهاي زير بپرهيزيم :
- تكرار يافته‌ها – رونوشت مطالب كتابها – تكرار مطالب بررسي متون يا مطالب مقدمه – اشاره به اطلاعاتي كه در قسمت يافته‌ها نيامده است. – اشاره به بررسي‌هايي كه هنوز به اتمام نرسيده است. - تاكيد بيش از حد به نتايج آماري بدون توجيه اپيدميولويكي و شواهد واقعي.
3 – بخش ضمايم، اين بخش داراي دو قسمت عمده است :
فهرست منابع :
اين بخش شامل فهرست اسناد مربوط به مطالبي است كه در متن به آنها اشاره مي‌شود. نقش فهرست مراجع و مأخذ، پيوند دادن پژوهش با ادبيات پژوهش (متون علمي) مربوط به آن است. دقت نماييد كه تمام مراجع و مأخذي را كه در متن به آنها استناد كرده يا مورد استفاده قرار داده‌ايد در فهرست بياوريد. از سوي ديگر در داخل متن نيز با ذكر شماره به آنها استناد كنيد. به اين لحاظ، هيچ موردي نبايد در فهرست مراجع بيايد كه در متن مقاله به آن اشاره نشده باشد و هر اثري كه در متن مقاله يا پژوهش نامه به آن اشاره يا استناد شده است بايد در اين قسمت ذكر شود. در ضمن از آوردن فهرست بلند و بي‌مورد مأخذ خودداري كنيد زيرا هزينه چاپ را بطور غير ضروري افزايش مي‌دهد.
از بكارگيري خلاصه مقاله به عنوان منابع پرهيز كنيد. مشاهده‌هاي چاپ نشده و مكاتبه‌هاي شخصي را نيز نميتوان در ادبيات علمي به عنوان منبع مستند دانست. مقاله‌هايي كه جهت چاپ تأييد شده ولي هنوز به چاپ نرسيده‌اند را ميتوان به عنوان منبع ارائه داد ولي ذكر نام مجله و اضافه‌كردن كلمه در دست چاپ (inpress) ضروري است.
نمونه‌هايي از شيوه نگارش مأخذ در اين قسمت آمده است :
براي نوشتن فهرست منبع، روش كتابخانه ملي پزشكي آمريكا (NLM) در نمايه پزشكي (Index Medicus)، روش پذيرفته شده‌اي است. ولي به هر حال نويسندگان مقاله‌ها بايد اين فهرست را طبق چارچوب تعيين شده در راهنماي هر مجله تهيه كنند.
نمونه‌هايي از شيوه نگارش ماخذ در اين قسمت آمده است :
مقاله
نام خانوادگي نام نويسنده / نويسندگان . عنوان مقاله . نام مجله. سال نشر، دوره (شماره) : صفحه‌ها.
نام همه نويسندگان به همان ترتيب كه در مجله آمده است بايد قيد شود و در صورتي كه تعداد آنها بيش از هفت نفر باشد بايد سه نفر اول نوشته شده و به دنبال آن كلمه «و ديگران» (et al)، آورده شود.
- مقاله به زبان فارسي :
شادزي ش ، بلوچي م. تنفس بدبو در دانش‌آموزان اصفهاني. مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني قزوين 1378، شماره 10 : 43-37.
كتاب
براي شناسايي و ويژگي‌هاي كتاب مثل محل نشر، ناشر و تاريخ نشر به شناسنامه كتاب كه معمولاً در پشت برگ اول مي‌آيد مراجعه كنيد. شيوه نگارش مراجع كتابي به شكل‌هاي زير است :
نام خانوادگي نام نويسنده / نويسندگان . نام كتاب. (جلد. شماره‌ي چاپ). محل نشر. ناشر، سال نشر : صفحه‌ها
توجه شود كه شماره‌ي جلد اگر از يك جلد بيشتر باشد و شماره‌ي چاپ اگر چاپ دوم و به بعد باشد مي‌آيد.
ــ كتاب فارسي :
آصف‌زاده سعيد. شناخت بيمارستان. تهران. انتشارات دانشگاه تهران، 1369 : 118-90 .
ترجمه كتاب :
نام خانوادگي نام نويسنده / نويسندگان. نام كتاب. نام و نام خانوادگي مترجم. جلد.محل نشر. ناشر، سال نشر : صفحه‌ها هرگنهان ب ر. السون م ه. مقدمه‌اي بر نظريه‌هاي يادگيري. ترجمه علي‌اكبر سيف. تهران. دانا، 1374 : 58 – 54 .
اگر تاريخ انتشار به زبان اصلي مشخص باشد پس از صفحه در داخل پرانتز مي‌نويسيم (تاريخ انتشار به زبان اصلي .... )
يك فصل از يك كتاب :
نام خانوادگي نام نويسنده / نويسندگان فصل.عنوان فصل، در : نام خانوادگي نام نويسنده / نويسندگان (روي جلد كتاب). جلد. محل نشر. ناشر، سال نشر : صفحه‌ها
پايان‌نامه‌ها و رساله‌ها
پايان نامه‌ها و رساله‌هاي دانشگاهي نيز همانند كتابها با ذكر همه مشخصات ضروري در فهرست مراجع مي‌آيند :
ناصري سوزان. مقايسه عوارض زودرس بستن لوله‌هاي رحم به روش لاپاراسكوپي و لاپاراتومي كوچك. پايان‌نامه براي درجه تخصص در جراحي زنان و مامايي. دانشگاه علوم پزشكي قزوين، 1375 .
كتابهاي زير چاپ
در مورد كتابهايي كه زير چاپ هستند و هنوز انتشار نيافته‌اند و بنابراين تاريخ دقيق چاپ آنها معلوم نيست، بعد از نام نويسنده يا نيسندگان، در داخل پرانتز به جاي تاريخ چاپ اثر، كلمه‌هاي (زير چاپ) يا (inpress) نوشته مي‌شود و بقيه مشخصات آنها همان‌هايي هستند كه در پيش گفته شد.
مدلاين
اگرچه استفاده از چكيده يا خلاصه مقاله به عنوان مأخذ جايز نيست ولي در مواردي كه ناچار به استفاده و استناد هستيم پس از آوردن مشخصات آن مي‌نويسيم :
[Medline]
پيوستها :
برحسب نوع گزارش متفاوت بوده و مي‌تواند شامل مواردي مانند : فهرست‌هاي مختلف (از جمله فهرست عناوين، عناوين اختصاري مورد استفاده، فهرست الفبايي و فهرست تفصيلي مطالب) و تمام چيزهايي باشد كه در متن گزارش نميتوان ذكر كرد اما براي عده‌اي از خوانندگان ممكن است جالب باشد مثل اجازه‌نامه‌ها، پرسش‌نامه‌ها، كتابشناسي و نتايج گسترده آماري و جداول .
در پايان دو نكته را در مورد گزارش نهايي يادآوري مي‌شويم. نكته اول در مورد مطالعاتي است كه حجم كمي دارند كه بهتر است بعضي از قسمتها را در هم ادغام كرد. نكته دوم اينكه نويسنده در گزارش نهايي و در مقاله به ذكر آنچه انجام شده مي‌پردازد اما در گزارش نهايي ميتوان علاوه بر آن به ذكر مواردي كه مي‌بايست انجام مي‌شد ولي بنا به دلايلي انجام نشده است پرداخت.
پرسشنامه ارزيابي نهايي طرح پژوهشي
1 – آيا محقق به اهداف مورد نظر در طرح رسيده است؟
2 – آيا اصول روش تحقيق در اجراي طرح رعايت شده است؟
3 – آيا روشهاي پژوهشي بكار رفته متناسب با طرح اوليه مي‌باشد، در عدم انطباق يا اشكال در روش‌ها توضيح داده شود؟
4 – چه مقدار از اين گزارش نوآور مي‌باشد؟
5 – آيا همكاران طرح، نقش خود را در اجراي طرح ايفا كرده‌اند؟
6 – آيا در تجزيه و تحليل اطلاعات از روشهاي مناسب استفاده شده است؟ در صورتي كه جواب منفي است چه روش‌هايي را پيشنهاد مي‌فرمائيد؟
7 – اگر نظرات و پيشنهادات ديگري در مورد اين طرح داريد منعكس فرماييد.
منابع :
1 – كميته بين‌المللي سردبيران مجلات پزشكي”اصول مشترك براي ارسال دست نوشته‌ها به نشريات پزشكي“ ترجمه : دكتر عبدالرسول سبحاني، مهين ملايي، انتشارات دانشگاه علوم پزشكي گيلان، بهار 1382
2 – معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي گيلان، ”اخلاق در پژوهشهاي علوم پزشكي“ انتشارات معاونت پژوهشي، 1380
3 – چادگاني‌پور، م. ”نگارش علمي، فنون تهيه مقالات علمي و پايان‌نامه‌هاي تحصيلي“، دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، معاونت پژوهشي 1373
4 – دي، ر.، ”چگونگي نگارش و انتشارات گزارش‌هاي علمي“ ترجمه : 1.شريفي، جهاد دانشگاهي دانشگاه شهيد باهنر كرمان 1379
5 – هال ج.، ”چگونه مقاله بنويسيم“ ترجمه : ح. خدمت انتشارات رايزن، تهران 1378
6 – آصف‌زاده س. ”آيين نگارش مقاله، پايان‌نامه، گزارش در علوم پزشكي“ انتشارات معاونت پژوهشي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تهران زمستان 1379
7 – راستي اردكاني م.، اديبي پ. ”شيوه نگارش متون علمي در علوم پزشكي انتشارات دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، پاييز 1374
8 – استاپلتون، ” شيوه نگارش مقالات پژوهشي“ ترجمه : ش. بيگدلي انتشارات معاونت پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي ايران، تهران 1372
علی جباری دکتری مدیریت آموزشی